زیارت امام حسین (ع) از اعمالی است که در اکثر اوقات و ایام مقدس نظیر روز عرفه شب و روز جمعه، ابتدا و نیمه ماه‌های رجب و شعبان و رمضان و دیگر ایام از جانب معصومین (ع) بر آن تأکید شده که یکی از آن ایام روز عید فطر و قربان است.
امام کاظم (ع) فرمودند «سه شب است که هر کس در آن شبها امام حسین (ع) را زیارت کند، گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده می‌شود: شب نیمه شعبان و شب بیست و سوم ماه رمضان و شب عید.»
یکی از جوانب شخصیتی امام موسی کاظم علیه السلام که تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته است، شاگردپروری و تربیت دانشمندان اسلامی توسط ایشان است. عصر امام کاظم علیه السلام مصادف بود با گسترش آراء و مکاتب گوناگون فکری و در این میان لازم بود، مکتب تشیّع همانند زمان امام صادق علیه السلام، پویایی و تحرک خویش را برای مقابله با انحرافات فکری و عقیدتی حفظ کند.
امام کاظم علیه السلام هم خود شخصاً وارد بحث با مخالفین می شد و هم اصحاب خویش را تشویق و تربیت می کرد، تا نظرات اهل بیت علیهم السلام را در میان مردم منتشر کنند. در این مقاله، با معرفی اجمالی یکی از شاگردان مبرّز امام موسی کاظم علیه السلام، فرازهای کوتاهی از یکی از روایات منقول از این شاگرد ممتاز مکتب اهل بیت علیهم السلام، شرح داده خواهد شد.
اعمال شبهای قدر بر دو نوع است یکی آنکه در هر سه شب باید کرد و دیگر آنکه مخصوص است به هر شبی امّا اوّل پس آن چند چیز است:
اوّل: غسل است علاّمه مجلسی فرموده که غسل این شبها را مقارن غروب آفتاب کردن بهتر است که نماز شام را با غسل بکند.
دوّم: دو رکعت نماز است در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ بگوید در روایت نبوی صَلَّی اللَّهِ عَلِیهِ وَ اله است که از جای خود برنخیزد تا حقّ تعالی او را و پدر و مادرش را بیامرزد. (الخبر(
سوّم: قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَما فیهِ وَ فیهِ اسْمُکَ الاْکْبَرُ وَ اَسْماَّؤُکَ الْحُسْنی وَ ما یُخافُ وَ یُرْجی اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقاَّئِکَ مِنَ النّارِ
چهارم: آنکه مُصحَف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید: اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ پس ده مرتبه بگویدبِکَ یا اَللّهُ و ده مرتبه بِمُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِعَلی و ده مرتبه بِفاطِمَةَ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ و ده مرتبه بِالْحُسَیْنِ و ده مرتبه بِعَلِیّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ده مرتبه بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی و ده مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ و ده مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُوسی و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِی و ده مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی و ده مرتبه بِالْحُجَّةِ
«قدر» در لغت به معنای اندازه و اندازه گیری است و «تقدیر» نیز به معنای اندازه گیری و تعیین است؛ اما معنای اصطلاحی «قدر»، عبارت است از ویژگی هستی و وجود هر چیز و چگونگی آفرینش آن و به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودی هر چیزی «قدر» نام دارد.
بنابر دیدگاه حکمت الهی، در نظام آفرینش، هر چیزی اندازه ای خاص دارد و هیچ چیزی بی حساب و کتاب نیست. جهان حساب و کتاب دارد و بر اساس نظم ریاضی تنظیم شده، گذشته، حال و آینده آن با هم ارتباط دارند.
شب قدر، شبی است که همه مقدرات سالانه انسان با ملاحظه، اراده، اختیار و قابلیت های انسان تقدیر می گردد. شب قدر یکی از شب های نیمه دوم ماه رمضان است که طبق روایات ما، یکی از شب های نوزدهم یا بیست و یکم و به احتمال زیادتر، بیست و سوم ماه مبارک رمضان است. دراین شب - که شب نزول قرآن به شمار می آید - امور خیر و شر مردم، ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه ای که در طول سال متناسب با اراده، دعا و قابلیت انسان واقع می شود، تقدیر می گردد. شب قدر، همیشه و هر سال تکرار می شود. عبادت در آن شب، فضیلت فراوان دارد و بهره برداری از آن در نیکویی سرنوشت یک ساله، بسیار مؤثر است. در این شب، تمام حوادث سال آینده به امام هر زمان ارائه می شود و وی از سرنوشت خود و دیگران با خبر می گردد.
قال الکاظم (علیه السلام)
دَعوَةِ الصائِمِ تَستَجابُ عِندَ اِفطارِه
دعاى شخص روزه دار هنگام افطار مستجاب مىشود
بحار الانوار ج 92 ص 255 ح 33
قال الکاظم (علیه السلام)
فطرک اخاک الصائم خیر من صیامک.
امام کاظم (علیه السلام) فرمود:
افطارى دادن به برادر روزه دارت از گرفتن روزه (مستحبى) بهتر است.
الکافى، ج 4 ص 68، ح 2
در باره شخصیت تابناک ابوابراهیم موسی ابن جعفر(ع) سخن‌ها فراوان گفته شده و حتی در میان روایات رسیده از اهل سنت، صفات برجسته‌ای دستگیری ضعیفان و گرفتاران، نیایش‌های پر از اشک و آه شبانه آن انسان کامل به درگاه الهی، سخاوت، بردباری و رواداری آن اسوه خجسته نسبت به مخالفان خویش، اخبار متعددی نقل شده است
اندیشه امام کاظم (ع) در مورد انفاق در راه خدا این گونه است، من ایقن بالخلف جاد بالعطیه. [۱] «هر کس یقین به جایگزینی داشته باشد نیکو بخشش میکند.» هنگامی که شخص باور دارد خدا بهتر از انفاق او جایگزین میکند تلاش میکند از بهترین اموال و محبوب ترین آنها در راه خدا انفاق کند تا به مقام پاکی و وارستگی ازدنیا برسد، لن تنالو البر حتی تنفقوا مما تحبون. [۲] «به نیکی نمیرسید (انسان نیک نخواهید بود) مگر هنگامی که از آنچه دوست میدارید انفاق کنید.» این اندیشه شفاف عترت و امام کاظم (ع) در مورد انفاق است. اینک رفتار موسی بن جعفر (ع) را در این راستا بررسی میکنیم.
× امام کاظم علیه السلام: «اذا وعدتم الصغار فاوفوا لهم فانهم یرون انکم انتم الذین ترزقونهم » . عدة الداعی، ص 75 .
هنگامی که به کودکان وعده دادید به آن پای بند و وفادار باشید زیرا آنها گمان می کنند که شما روزی رسان آنها هستید (و بدین سان در بزرگی به روزی رسان واقعی و خدای خود خوش گمان خواهند شد) .
روزه نقش مهم در تعالی روحی و فاصله گرفتن از وابستگیها و خواهشهای نفسانی دارد. روزهداری با خودداری از خواهشهای نفسانی، پیروزی فطرت پاک انسان را بر طبیعت خشن و زیادهطلب خویش همراه دارد. روزهداری در نبرد سنگین فطرت و طبیعت انسانی به چیره شدن فطرت بر طبیعت کمک مینماید. روزهداری با کنترل خواهشهای نفسانی، تعادل روحی و روانی در انسان ایجاد مینماید. به همین خاطر یک دوازدهم ایام سال را خدای سبحان برای بهره وری از ثمرات روزهداری لازم و واجب نموده است.
لیکن به لحاظ نقش مهم و محوری روزه در خودسازی انسان، فرزانگان و افراد بلند پایه به این مقدار بسنده نمیکنند، بلکه تلاش میکنند در هر فرصت ممکن از این روش بهره گیرند. رسول الله (ص) نه تنها ماه رمضان بلکه سه روزه هر ماه و نیز شعبان را به طور پیوسته روزهدار بودند. [۱] و نیز در بین ایام سال هماره از این فضیلت بهره میجستند. اینک در روش و سیره امام کاظم (ع) این فضیلت را مشاهده میکنیم که حضرت بیشتر روزها روزهدار، و شبها شب زندهدار بودند، یصوم النهار فی اکثر الایام، یصوم فی النهار و یقوم فی اللیل، و یقع النهار متصدقا و صائما. [۲] «بیشتر روزها روزه بودند. روزها، روزهدار و شبها، شب زندهدار بودند. روزها هماره روزهدار و به امور اجتماعی و اقتصادی دیگران میپرداختند».
زمینه سازی برای انجام ظهور و دولت عدل جهانی یکی از برنامه های اصلی اهل بیت (علیه السلام) از وجود مقدس پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) تا امام حسن عسکری بوده است که به اشکال مختلفی مردم را نسبت به چنین مقاله ی مهم ‘ آگاهی و بشارت می دادند .
امام هفتم حضرت موسی ابن جعفر نیز با بیانات و فرمایشات گوهر بار خویش از ابعاد مختلف مساله مهدویت پرده برداشته و ما را در شناخت هر چه بیشتر آن دوران یاری نموده اند که به گوشه هایی از آن می پردازیم .
اعیاد شعبانیه میلاد سرور آزادگان جهان امام حسین (ع) وروز پاسدار، میلاد حضرت ابوالفضل العباس (ع) وروز جانباز و ولادت امام زین العابدین (ع) رابه تمامی مسلمانان جهان تبریک می گوییم.
«صفوان جمّال» از جمله اصحاب و یاران امام کاظم علیه السلامکه به شغل شتربانی مشغول بود، هر از چند گاهی، برای کسب فیض و بهره مندی از بیکران دانش ائمه علیهم السلام نزد ایشان شرفیاب می شد. خود می گوید: روزی نزد امام صادق علیه السلامرفته تا در مورد پاره ای از مسائل و موضوعات از جمله موضوعامامت از ایشان پرسشی نمایم تا بدانم پس از امام صادق علیه السلام پیشوا و مقتدای شیعیان چه کسی خواهد بود؟ از امام پرسیدم: «[پس از شما] عهده دار امر امامت چه کسی خواهد بود؟» امام در پاسخ فرمود: «از جمله نشانه های فردی که پیشواو امام مسلمانان می شود، این است که به سرگرمی نمی پردازد و دل مشغول بازیچه نمی شود و از کارهای بیهوده پرهیز می نماید.» در همین حین فرزند او، موسی بن جعفر علیهماالسلام وارد خانه شد، در حالی که همراه خود بزغاله ای داشت. من به او نگریستم و تعجب کردم که چگونه این رفتار او با سخن امام صادق علیه السلام سازگاری می یابد. کمی دقت کردم دیدم او به بزغاله می فرماید: «در برابر پروردگار خود فروتن باش!» از دانایی و بینش او شگفت زده شدم. امام صادق علیه السلام او را در آغوش کشید و فرمود:« پدر و مادرم به فدایت که به سرگرمی و بیهودگی نمی پردازی.»[۱]
پیشوای هفتم، کوهی از بردباری و گذشت بود و لقب کاظم برای آن حضرت حاکی از این خلق نیکو و نشانه شهرت ایشان به فرو خوردن خشم و حلم است. بسیار اتفاق می افتاد که آن گرامی، پاسخ بدی ها و ناسزاها را با نیکی و احسان می داد.
امام کاظم علیه السلام نه تنها در برخورداری از این صفت، بی نظیر و سرمشق دیگران بود، بلکه به لحاظ ارجمندی و اهمیت آن، تخلّق به آن را به بستگان و فرزندانش سفارش می کرد. گفته شده است: روزی موسی بن جعفر علیه السلام همه فرزندانش را گرد آورد و به آنان فرمود: فرزندان من! سفارشی برای شما دارم که اگر آن را مراعات کنید، سودمند خواهید شد. اگر کسی نزد شما آمد و در گوش راستتان چیزی که ناخوشایند شما بود، گفت، سپس از ناحیه گوش چپتان عذرخواهی کرد، عذر او را بپذیرید. (رفیعی و حسینی، 1374: 31)
دین اسلام برای گسترش خوی پسندیده حلم، در جان های مسلمانان بسیار کوشیده است. این صفت برجسته از برجسته ترین صفات امام موسی کاظم علیه السلام بوده است. ایشان از هر کسی که به او بدی می کرد و بر او ستم روا می داشت، می گذشت و به این مقدار نیز بسنده نمی فرمود، بلکه به آنها نیکی و احسان می کرد تا روح شرارت و خودخواهی، از نفوس آنان رخت بربندد. (شریف قرشی، 1368: 180)
موضع امام علیه السلام نسبت به جمیع دشمنان و مخالفان، موضع لطف و احسان بود. همواره این آیه مبارکه را مقابل چشمانش قرار داده بود که «بدآنچه آن بهتر است، دفع کن [بدی را] پس آن گاه کسی که میان تو و میان او دشمنی است، گویا او دوستی مهربان است». (فصلت: 34)
آن امام همام با این وسیله به یاران خود درسی ارزشمند می داد و تأکید داشت دعوت و هدایت باید براساس حق و درستی کامل و بر پایه سعه صدر و بردباری باشد و اگر مشتمل بر این اوصاف نباشد، ممکن نیست در صحنه های اصلاح دیگران، توفیقی حاصل شود. (شریف قرشی، 1368: 182)
پیش فضل ابن ربیع رفتم روى پشت بام نشسته بود گفت جلو بیا، نزدیک رفتم تا روبرویش قرار گرفتم گفت از پنجره آن خانه نگاه کن. نگاه کردم پرسید چه مى بینى؟ گفتم جامهاى روى زمین افتاده. گفت: خوب نگاه کن. خوب که دقت کردم فهمیدم!
گفتم مردى در حال سجده است. گفت او را می شناسى؟ گفتم نه. گفت: این مولاى تو است.
گفتم مولایم کیست؟ گفت: خود را به نادانى می زنى؟ گفتم: نه، من مولا ندارم گفت: این شخص موسى بن جعفر(ع) است که در تمام شبانه روز متوجه او هستیم همیشه در همین حال است. نماز صبح را که می خواند یک ساعت پس از نماز تعقیب می کند تا خورشید طلوع می نماید بعد به سجده می رود پیوسته در سجده است تا زوال ظهر، یک مأمور گذاشته ام که هنگام ظهر را به او اطلاع دهد نمی دانم غلام چه وقت به او اطلاع می دهد به محض اطلاع از جاى حرکت می کند و مشغول نماز مى شود بدون اینکه وضوى خود را تجدید نماید می فهمیم که او در سجده به خواب نرفته.
پیشوایان معصوم (علیه السلام) هر کدام به نوبت خود منبع فضائل و مناقب و آموزگاران واقعی فضیلت و شرف و اصول انسانیت هستند، آنان پایه گذاران تمدن واقعی و پى افکنان اصول معاشرت و روابط صحیح و سالم اجتماعى مى باشند. همگان از یک نور سرچشمه گرفته‌اند و در یک مکتب تربیتى الهى، پرورش یافته اند و رو به یک سو و یک هدف گام مى سپرند و غایت زندگى آنان تحکیم مبانى انسانى و تشیید اصول الهى و آسمانى است پس ذکر فضیلت ویژه به هر کدام از پیشوایان معصوم (علیه السلام) به معنى سلب آن از دیگران نیست بلکه به مقتضاى عصر و به اقتضاى شرائط تبلیغ و امر به معروف و آمادگى روحى مردم هر دوره، باعث ظهور فضائل و مناقب بیشتر ویژه گردیده است که در دوران‌هاى دیگر آن ویژگى ها وجود نداشته است.
به عنوان نمونه مى توان به شجاعت على (علیه السلام) و فرزندان ارجمندش، امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) اشاره نمود، آنان عصر پیامبر اسلام را درک کردند و با کفار و مشرکین و دشمنان و مارقین و قاسطین و ناکثین روبرو گشتند و برخورد آنان با شمشیر و صحنه‌هاى جنگ و ستیز بیشتر بوده است:
از آن رو ظهور و شجاعت و صلابت و روح سلحشورى و جهاد در آنان بیشتر از دیگر فضائل معنوى به ثبت رسیده است تا دیگر پیشوایان معصوم (علیه السلام).
از این رو صفات و فضائلى که اکنون در این بخش مى آوریم در دیگر پیشوایان هم وجود داشته است چه ظاهر شده باشد یا نه.
مسافرت‌هاى حج آن بزرگوار که معمولا ۲۴ تا ۲۵ روز طول مى کشید به صورت پیاده انجام مى پذیرفت با آن که و سائل سوار شدن از هر نظر فراهم بود چون سوارى‌ها و اسب‌هاى راهوار پیش روى آن حضرت کشانده مى شد و این خود مى رساند که علاقه و اخلاص آن بزرگوار به مظاهر توحید و عبادت تا چه حدى بوده است.
امام، چهار بار به صورت خانوادگى به بیت الله الحرام رهسپار شدند و در آن سفرهاى خانوادگى على بن جعفر برادر ارجمندش نیز حضور داشت و ملتزم رکاب امام و مفتخر به امتثال او امر او بود و چندین بار هم تنها و بدون عائله و خانواده، به سفر حج رفتند.
روش مسافرت‌هاى آن حضرت به این ترتیب بود که معمولا از معاشرت و اختلاط با مردم که موجب تضییع فرصت گرانبها مى گردد احتراز مى ورزید فقط و فقط به عبادت و سازندگى نفس، و تصفیه خویشتن و تفکر در عظمت خالق مى پرداخت و در این سیر و سلوک و اندیشه ها بود که از خود بى خود مى گشت و راه تقرب و و صال بیشتر را مى جستند که عالی ترین و لذت بخش ترین حالات یک فرد با ایمان و مخلص است.
داستان ملاقات او با شقیق بلخى که در بخش آراء و گفته‌هاى دیگران آمده است گویاى این حالت سیر و سفر روحانى است. وى در پایان ملاقات خود طبق دریافت‌هاى خود اعتراف نمود که: «موسى بن جعفر یکى از اوتاد و ابدال روزگار مى باشد».[۱]
در بیشترین اوقات دعاى آن حضرت با این کلمات آغاز مى گردید: «اللهم انى اسئلک الراحه عند الموت، و المغفره بعد الموت، و العفو عند الحساب».
امام در یکى از دعاهاى حج خود مى گوید: «انت شربى اذا ظمئت من الماء، و قوتى اذا اردت طعاما الهى ! و سیدى ! مالى سواک فلا تعدمنیها». خدایا ! همه چیز و همه زندگى من تو هستى و جز تو خواسته و پناه دیگرى ندارم.
بسیاری از پرسـشگران، سؤالات خـود را بـه گونه ای تنظیم و طرح می کنند که مطلب ندانسته ای را در زندگی خود به علم مفید تبدیل کنند،اما برخی دیـگر نه تنها به دنبال پاسخ نیستند، بلکه قصدشان ریختن آبروی طرف مقابل است؛ گرچه آبروی خـودشان هم در معرض خطر بـاشد. در دوران زنـدگی معصومان، به ویژه در زندگی امام موسی بن جعفر علیه السّلام نمونه های فراوانی می بینیم که گاهی سؤالات دشمنان به این منظور بوده است. اما تاریخ گواه است که آنان در برابر پاسخ های کوبنده و دندان شکن حضرت امام کاظم علیه السـّلام به شدت سرافکنده و خجل گشته اند. به نمونه های زیر دقت فرمایید:
